Vragen beantwoorden in plaats van antwoorden opzoeken

Alhoewel de term knip- en plakgeneratie verdrongen lijkt te zijn door de term generatie Y, heb ik niet de indruk dat er tegenwoordig minder geknipt en geplakt wordt bij het maken van werkstukken voor school. In deze blogpost een aantal tips hoe je kunt voorkomen dat dit knippen en plakken leidt tot minder leeropbrengst en in plaats daarvan leidt tot leerwinst.
• Maak onderscheid tussen verschillende soorten vragen/problemen en geef de leerling aan in welke gevallen je van hem verwacht dat hij de informatie uit één (zorgvuldig geselecteerde) bron knipt en plakt, wanneer hij de informatie uit verschillende bronnen moet gebruiken en samenvoegen tot één overzicht en wanneer je een eigen mening verwacht:
• Vragen naar feiten kunnen als regel heel goed beantwoord worden op basis van de informatie van één (goed gekozen) website. Door leerlingen de opdracht te geven die vraag te beantwoorden met vermelding van hun bron creëer je de gelegenheid om - waar nodig - met de leerlingen te reflecteren over de keuze van hun bronnen.
• Als je leerlingen vraagt hun mening te geven over een onderwerp waarover al vele anderen hun mening hebben gegeven, dan is de kans groot dat ze de mening van iemand anders presenteren als hun eigen mening. Je kunt dat voorkomen door de opdracht te geven eerst 3 meningen van anderen samen te vatten en die vervolgens met elkaar te vergelijken. Daarna laat je de leerling op die meningen reflecteren en zijn eigen mening geven en aangeven waarom hij er zo over denkt. Je kunt ook vragen om die mening vanuit zijn eigen ervaringen te onderbouwing of te illustreren.
• Je kunt ook leerlingen een opdracht geven waarbij het antwoord niet op internet te vinden is. Denk aan opdrachten die betrekking hebben op hun eigen leven of leefomgeving, opdrachten waarbij leerlingen beelden moeten creëren (tekening, foto, film, animatie enz.) of authentieke opdrachten.


• Zoek voordat de leerlingen aan het werkstuk beginnen samen met hen naar bronnen die ze kunnen gebruiken voor hun werkstuk en bespreek die met hen: hoe zoeken zij hun bronnen, welke bronnen vinden zij waardevol en waarom?

• Leer leerlingen niet alleen hoe ze hun bronnen moeten citeren en verantwoorden in hun werkstuk, maar ook hoe ze hun bronnen zo kunnen organiseren dat ze er optimaal gebruik van kunnen maken. Ik maakte daarvoor ooit gebruik van een kaartenbakje, maar gelukkig zijn daarvoor nu vele andere, handigere middelen beschikbaar. In het hoger onderwijs zijn tools als Zotero, Mendeley en Connotea veel gebruikt; voor het voortgezet onderwijs zou ik liever wat eenvoudiger tools gebruiken, zoals Diigo of Blinklist. Voor het basisonderwijs kan een wiki goede diensten bewijzen voor het opbouwen van een overzicht van bronnen voor alle vakken.
Bespreek met leerlingen wat ze van deze bronnen moeten vastleggen om ze later in hun werkstuk makkelijk terug te kunnen vinden (trefwoorden, korte samenvatting) en snel de juiste informatie eruit kunnen halen.

• Stimuleer leerlingen om - beargumenteerd - bronnen uit te wisselen met elkaar.

• Beoordeel niet alleen het eindresultaat (het werkstuk), maar ook de keuze en verantwoording van de bronnen die de leerlingen hebben gebruikt.

• Laat leerlingen (ook) een keer niet het werkstuk te maken, maar geef ze alleen de opdracht om bronnen te verzamelen en die van hun eigen aantekeningen (wat valt je op aan deze bron, waarom ben je het ermee eens of juist niet mee eens enz.) te voorzien.

• Laat leerlingen verschillende kleuren gebruiken in hun werkstuk: teksten en informatie die ze overnemen van anderen is zwart, teksten die ze zelf hebben bedacht maken ze groen. Door met kleuren te werken zie je in één oogopslag of het werk veel toevoegt aan wat er al is bedacht over dat onderwerp of niet. Bespreek met de leerlingen of die verhouding is zoals zij willen en zoals je zelf wilt. Zo niet: overleg met de leerlingen hoe jullie dat kunnen veranderen.
Heb jij nog meer tips? Het zou fijn zijn als je ze deelt met anderen als reactie op deze blogpost.