Van werkloosheid naar een lerarentekort

Het lerarentekort is uitgebleven door de klassen voller te proppen. Dat verandert. In 2020 zijn er tegen de 5000 leraren basisonderwijs tekort. In het voortgezet onderwijs is de krapte kort en heftig: tussen nu en 2019 zijn er zo’n 3000 leraren te weinig.

Dat blijkt uit een dikke stapel analyses en adviezen die het ministerie van Onderwijs doorstuurde aan de Tweede Kamer.

Meer vacatures
Zo staat er dat er 6 procent meer vacatures in het voortgezet onderwijs zouden zijn geweest, wanneer de klassen van gelijke omvang waren gebleven. In het basisonderwijs neemt het aantal vacatures af door krimp, maar als de klassengrootte gelijk zou zijn gebleven zouden er toch 4 procent meer vacatures zijn geweest. Dat is niet gebeurd.

In vijf jaar tijd verdubbelde het aantal werklozen in het onderwijs tot 13.000 nu. Eén op de tien pabo’ers is werkloos. Maar dat gaat veranderen.

Grote steden
In het basisonderwijs zal gevochten worden om de afgestudeerden van de pabo, voorspelt Centerdata in het rapport De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel 2013-2025. Vanaf volgend jaar begint het aantal onvervulde vacatures te groeien om rond 2020 uit te komen op zo’n 5000. Vooral in de grote steden wordt het een drama: in Amsterdam blijft één op de tien vacatures onvervuld als er niets verandert.

Dat zal nog een hele klus worden, want het aantal afgestudeerden van de pabo’s is de afgelopen vier jaar fors gedaald. Een kwart minder, en opvallend genoeg, in sommige van de grote steden zelfs meer dan dat.

Kijken we naar het aantal eerstejaars, dan zal dat niet snel verbeteren, want ook de instroom laat nog steeds een dalende trend zien. Een belangrijke oorzaak is dat de doorstroom vanuit het mbo fors is afgenomen, de rekentoets schrikt veel mbo’ers af.

Evenwicht
In het voortgezet onderwijs komt de klap van de leerlingendaling later. De komende vijf jaar zal er door de pensioengolf een flink tekort zijn, maar daarna is de arbeidsmarkt min of meer in evenwicht. Min of meer, want per vak zijn de verschillen groot. Met wiskunde, informatica of natuurkunde kom je snel aan de bak, ook na 2019. Voor de kunstvakken, geschiedenis en gymnastiek zal het vinden van een baan lastig blijven.

Mbo
Opvallend is dat voor het mbo nauwelijks uitspraken worden gedaan. Eén rapport constateert dat de gegevens van die sector een rommeltje zijn. Wel wordt duidelijk dat er veel flexwerk is: 15 procent van het personeel heeft een tijdelijk contract, nog eens 8 procent wordt ingehuurd via een uitzendbureau, payrolling of een eigen detacheringsbureau van het roc. De verwachting is wel dat er flink wat mensen nodig zijn: een pensioengolf is op komst. Zeker in de Randstad en Brabant.

In alle adviezen gaat het om prognoses en door alle akkoorden zijn die een tikkeltje achterhaald. Zolang onduidelijk is wat er met de seniorenregeling bapo gaat gebeuren, weten de onderzoekers niet of dat effect heeft op het aantal vacatures. Ze hebben wel het opschuiven van de pensioenleeftijd naar 67 meegeteld, maar niet het banenplan uit het onderwijsakkoord. Ook het extra geld uit het herfstakkoord zit er nog niet bij. Eventuele sectorale banenplannen kunnen ook nog voor meer vraag naar leraren basis- en voortgezet onderwijs zorgen.

Meer betalen
Hoe komen we dan aan voldoende leraren? Meer betalen heeft wel degelijk effect, schrijft het Centraal Planbureau (CPB) in een analyse, maar slechts een klein beetje en het is een kostbare zaak. Het CPB ziet meer in bonussen voor fulltimers, zodat parttimers worden geprikkeld om hun baan uit te breiden. Of een arbeidsmarkttoeslag voor tekortvakken als wiskunde. Een ander idee is een welkomstbonus voor tekortvakken aan te bieden.

Intussen doet het ministerie in een beleidsreactie heel luchtig. Het voorgestelde bonuscircus is een prima idee, maar daar gaat het ministerie niet over. ‘Dat is primair de verantwoordelijkheid van de sociale partners.’