ICT: het middel is nodig om het doel te bereiken

In mijn laatste post in dit kalenderjaar wil ik even mijmeren over waarom ik ICT nu zo belangrijk vind en waarom ik denk dat je nu geen onderwijs meer kan geven zonder ICT.

Er is in de afgelopen jaren heel wat onderzoek gedaan naar wat onderwijs met ICT kan opleveren.Uit een meta-onderzoek gedaan door John Hattie blijkt dat het gebruik van ICT op zich maar heel weinig effect heeft op onderwijs. Veel belangrijker zijn zaken als het enthousiasme waarmee de docent les geeft, de kwaliteit van de feedback die hij geeft en de kennis die de docent heeft van wat de leerling, weet en kan, van wat hem boeit en hoe hij leert. Heel kort gezegd komt het er - volgens het meta-onderzoek van Hattie, erop neer dat een goede docent goed onderwijs geeft.

Ook in Nederlands is onderzoek gedaan naar de bijdrage die ICT kan leveren aan het onderwijs. Lees maar eens de publicaties uit de Kennisnet-onderzoeksreeks. Uit de meeste van die onderzoeken blijkt dat lesgeven met ICT ten minste evenveel (en soms meer) kan opleveren dan onderwijs zonder ICT. Natuurlijk moet dan wel aan een aantal voorwaarden voldaan worden: ICT moet met het juiste doel en op een goede manier ingezet worden.

Dat is natuurlijk een uitkomst die van toepassing is op heel veel (onderwijs)instrumenten: als je een instrument gebruikt voor een verkeerd doel of niet vakkundig gebruikt, dan helpt het je weinig verder. Een timmerman kan wonderen doen met een boormachine, maar niet als hij niet weet hoe die werkt of als hij 'm gebruikt om brooddeeg mee te kneden! Maar als de timmerman zijn boormachine gebruikt om een gaatje te boren in een kast om zo een pen-en-gat-verbinding te maken, dan helpt de boormachine hem om sneller, mooier en/of effectiever een kast te maken. Dat gaat natuurlijk ook op voor onderwijs: een docent die beschikt over hulpmiddelen en weet wanneer en hoe hij die het beste in kan zetten, geeft effectiever, beter of leuker onderwijs dan een docent die niet over die middelen beschikt.

Is ICT een middel dat je kan vergelijken met andere middelen en - bij gelijke geschiktheid - uit je gereedschapskist kan halen en vervangen door andere middelen? Nee, dat vind ik niet. ICT is een gereedschap dat nu op zoveel verschillende manieren in de maatschappij wordt ingezet, dat we als onderwijs de plicht hebben om onze leerlingen te leren hoe ze daarvan gebruik moeten maken, zowel voor de uitoefening van hun toekomstige beroep, als om hen in staat te stellen ook buiten school en na hun opleiding door te gaan met leren, èn om in de maatschappij te kunnen functioneren.

Om dat te bereiken moeten scholen een leerlijn ontwikkelen waarin leerlingen leren ICT in te zetten om hun doel te bereiken. Om informatie te zoeken, te beoordelen en te presenteren, om met anderen te communiceren en om dingen te creëren. Die leerdoelen moeten door alle vakken heen gerealiseerd worden, waarbij wat in het ene vak geleerd en geoefend wordt, wordt toegepast in de andere vakken.

Dat betekent niet dat alle vakken op dezelfde wijze en in even grote mate aandacht moeten besteden aan ICT: elk vak biedt daarvoor specifieke mogelijkheden. Nadat een school in kaart heeft gebracht over welke ICT-competenties leerlingen moeten beschikken, moeten ze per vak en per activiteit bepalen welke bijdrage ICT kan leveren aan het vak èn hoe leerlingen daardoor kunnen leren ICT op zinvolle wijze te gebruiken. Op basis daarvan moet een leerlijn ontwikkeld worden, waarbij er zorg voor wordt gedragen dat alle leerlingen door hun hele schoolloopbaan heen, in aanraking komen met alle facetten van ICT die ze nodig hebben, nu en straks, en dat ze bij het gebruik daarvan begeleid worden.Alleen dan is ICT zowel een gereedschap dat goede docenten kunnen gebruiken om nog beter onderwijs te geven èn leren leerlingen op hun beurt hoe dit gereedschap hen zelf kan helpen om hun doelen te bereiken.